Επανέρχομαι σε ένα θέμα το οποίο ενδεχομένως θα έπρεπε να βρίσκεται μονίμως στην επικαιρότητα, αλλά δυστυχώς φωτίζεται από τους προβολείς των μαζικών μέσων ενημέρωσης μόνο κατά τις περιόδους των εξετάσεων.

Δυο περίπου χρόνια έχουν περάσει από τη δήθεν μεταρρύθμιση που επεχείρησε ο τότε υπουργός κ. Αρσένης. Μάλιστα η μεταρρύθμιση συνδέθηκε τότε εκ προθέσεως υπουργού με το όνομά του, παρά το γεγονός ότι τα κυριότερα στοιχεία της εξετάζονταν και είχαν οριστικοποιηθεί εδώ και αρκετά χρόνια από τις επιτροπές του υπουργείου. Αρκετός χρόνος παρήλθε, η κυβέρνηση επανεξελέγη, ο υπουργός άλλαξε, η μεταρρύθμιση παρά τις όποιες εκπτώσεις που υπέστη έγινε λίγο έως πολύ πράξη και παρόλα αυτά η ελληνική εκπαίδευση δεν δείχνει κανενός είδους σημάδια αναβάθμισης.

Και να ξεκαθαρίσω ότι οι υστερίες που προήλθαν από τα αποτελέσματα της εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση όπως αναμενόταν μετά την παρέλευση λίγων μόλις ημερών υποχώρησαν συνεπώς δεν είναι εκεί το πρόβλημα. Γιατί θα πρέπει να μάθουμε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Ακούστηκε μέχρι και το απίστευτο ότι με 19 δεν μπήκαν κάποιοι στο πανεπιστήμιο! Λες και οι σχολές με 17 και 15 βάση δεν είναι πανεπιστήμιο. Λες και σε ένα ανταγωνιστικό σύστημα με πεπερασμένες θέσεις ανά τμήμα δεν είναι αναμενόμενο ότι θα μπουν οι καλύτεροι και οι βάσεις θα διαμορφωθούν βάση αυτού.

Όμως η αλήθεια είναι ότι το κυριότερο σφάλμα στο εξεταστικό σύστημα ήταν η απλότητα και το ρηχό των θεμάτων. Βλέπετε μπροστά στο φόβο μεγάλο ποσοστό των τελειοφοίτων να μην φθάσει τη βάση και να αποτύχει να λάβει απολυτήριο επελέγησαν τα εύκολα θέματα που αναπόφευκτα ανέβασαν τις βάσεις ενώ παράλληλα ισοπέδωσαν τις διαφορές μεταξύ μαθητών. Ουσιαστικά έφεραν τους μέτριους πιο κοντά στους ικανούς με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Κι όλα αυτά για να χαϊδέψουμε για ακόμη μια φορά τα αυτιά της ελληνικής κοινωνίας και να μην αφήσουμε την αλήθεια να φανεί όπως έχει.

Και η πραγματικότητα δυστυχώς είναι ότι η εκπαίδευση νοσεί βαρύτατα και το πρόβλημα δεν είναι το εξεταστικό και εισαγωγικό σύστημα. Αν κανείς πάρει δειγματοληπτικά μια ομάδα αποφοίτων Λυκείου θα διαπιστώσει ότι μεγάλο μέρος αυτών δε διαθέτουν τις στοιχειώδεις γνώσεις για να δικαιολογήσουν το απολυτήριό τους. Για την ακρίβεια ένα σημαντικό ποσοστό τις τάξεως του ενός τρίτου δυσκολεύεται έντονα στην πράξη της διαίρεσης, αρκετοί δυσκολεύονται ιδιαίτερα στο να εκφραστούν γραπτά αλλά και προφορικά, ενώ ελάχιστοι έχουν μια ικανοποιητική αντίληψη σε θέματα ιστορίας, γεωγραφίας και φυσικής.

Τα παραπάνω, που δυστυχώς αποτελούν κοινή διαπίστωση όλων όσων έχουν έρθει σε επαφή τα τελευταία χρόνια με μαθητές. Μάλιστα όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς: υπουργείο, καθηγητές, γονείς και μαθητές, σπανίως αναφέρουν αυτό το πρόβλημα λες και είναι δευτερεύουσας σημασίας.

Τα δεδομένα αυτά σχετικά με τις γνώσεις των αποφοίτων, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι καταρχήν ο αριθμός των αποφοίτων λυκείου στη χώρα μας δεν ανταποκρίνεται σε αυτόν που πραγματικά διαθέτει σε ικανοποιητικό βαθμό τις γνώσεις και δεξιότητες που αναλογούν στον τίτλο. Αφετέρου αρκετοί είναι κι εκείνοι που τελειώνουν το λύκειο ενώ στερούνται βασικών γνώσεων γραφής, ανάγνωσης και δυνατότητας αντιμετώπισης στοιχειωδών λογαριασμών, πράγματα που θεωρητικά αποτελούν στόχο του Δημοτικού σχολείου!

Απρόσκοπτα προκύπτει το συμπέρασμα ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι εκπληκτικά αποτυχημένο, μιας και αδυνατεί να επιτύχει στοιχειωδώς τους στόχους του. Και αν κανείς αναρωτηθεί για το πώς κάποιοι μέσα από ένα τέτοιο σύστημα προχωρούν η απάντηση είναι απλή: η ελληνική οικογένεια διατηρεί ικανοποιητικούς δεσμούς και η υποβοήθηση των μαθητών από τους γονείς στο βαθμό που το μπορούν είναι ο κανόνας. Επιπλέον το ταλέντο και η θέληση αρκετών μαθητών είναι αρκετό για να υπερκεράσει τις αντιξοότητες. Τέλος οι απίστευτα υψηλές δαπάνες που βαρύνουν τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς για φροντιστήρια παντός είδους ενισχύουν κάποιους μαθητές τουλάχιστον στα μαθήματα που επιλέγουν.

Η ρίζα των δεινών της ελληνικής εκπαίδευσης δεν αφορά μόνο το υπουργείο. Αφορά φυσικά πρωτίστως το υπουργείο και κατ' επέκταση την κυβέρνηση μια και εκεί βρίσκονται οι πολιτικά προϊστάμενοι και το μεγάλο τους λάθος είναι το ότι αφήνουν αυτή την κατάσταση να υπάρχει και να διαιωνίζεται. Την αφήνουν να χρονίζει ασχολούμενοι μονάχα με τα ζητήματα βιτρίνας όπως το εξεταστικό-εισαγωγικό σύστημα. Ξεκινούν μεταρρυθμιστικούς αγώνες για τη συσκευασία αφήνοντας το περιεχόμενο στη μοίρα του.

Φταίει βέβαια και η κοινωνία μας που δεν ασχολείται με το τι έμαθε το παιδί στο σχολείο αλλά αποκλειστικώς με το πού μπήκε. Δεν σκοτίζεται κανείς αν δεν μπορεί να αρθρώσει λέξη, αρκεί να μπει κάπου. Δεν σκοτίζεται αν κανείς τελειώνει το Πολυτεχνείο και δυσκολεύεται να γράψει ένα απλό κείμενο, ούτε αν κανείς γίνεται φιλόλογος και τρομάζει στην ανάγκη του να κάνει στοιχειώδεις λογαριασμούς. Η ουσία έχει δευτερεύουσα σημασία μπροστά στη βιτρίνα. Παρουσιάζουν ως αποτυχία του σχολείου την αποτυχία στις εισαγωγικές εξετάσεις και επιτυχία το αντίθετο. Όλα τα υπόλοιπα παραβλέπονται.

Όμως το κακό δεν τελειώνει εκεί. Η εστία του προβλήματος βρίσκεται στην καρδιά της εκπαίδευσης: στους ίδιους τους λειτουργούς της. Οι εκπαιδευτικοί συχνά στερούνται βασικών γνώσεων και ως εκ τούτου τρέμουν στην ιδέα του να μπουν σε τάξη. Επιπλέον οι εκπαιδευτικοί δημοσιοϋπαλληλίζουν μέχρις εσχάτων. Δεκάδες σχολεία και χιλιάδες μαθητές έχουν την ατυχία να αντιμετωπίζουν καθηγητές και δασκάλους οι οποίοι σπανίως μπαίνουν σε τάξη για να κάνουν μάθημα. Πρόκειται για τραγική κατάσταση που πάντοτε συμβαίνει με την ανοχή των διευθυντών σχολείων αλλά φυσικά και του υπουργείου που δίνει χώρο σε τέτοια φαινόμενα. Οι κοπανατζήδες μαθητές ωχριούν μπροστά στους ομόλογούς τους εκπαιδευτικούς. Αλλά ακόμη και όταν μπαίνουν σε τάξη, συχνά ο στόχος τους δεν είναι να οδηγήσουν τα παιδιά στη γνώση αλλά να περάσουν ένα ευχάριστο και ελαφρύ σαρανταπεντάλεπτο. Ελάχιστες οι εξαιρέσεις και βραχύβιες. Γιατί ακόμη και ο νέος καθηγητής που θα ξεκινήσει με όρεξη την καριέρα του στο ελληνικό σχολείο, πολύ σύντομα θα συνειδητοποιήσει ότι είναι ο τρελός του χωριού και θα αρχίσει να κάνει εκπτώσεις σε αρχές, ιδανικά και συνείδηση.

Και βέβαια αν κανείς μιλήσει για έλεγχο του αν, πόσο και πώς κάνουν τη δουλειά τους οι εκπαιδευτικοί θα έχουμε εμφύλιο πόλεμο. Έχουν συμφιλιωθεί απόλυτα με την πεποίθηση ότι διαθέτουν το προνόμιο να μην ελέγχονται από κανέναν, να εργάζονται όσο θέλουν, όποτε θέλουν και όπως θέλουν. Και ασφαλώς οι αμοιβές τους ουδόλως συνδέονται με το αν αλλά και πόσο αποτελεσματικά κάνουν τη δουλειά τους. Εύκολα έτσι αρχίζουν και αισθάνονται ότι λίγο πολύ κάνουν χάρη στην κοινωνία και τους μαθητές τους αν κάνουν τη δουλειά για την οποία βρίσκονται εκεί.

Αν παραλάβουν μια τάξη με πέντε αδύνατους μαθητές και την παραδώσουν με δέκα ή δεκαπέντε κανείς δεν νοιάζεται. Ούτως ή άλλως έχουν κάθε δικαιολογία μια και το κράτος όντως τους αφήνει να εργάζονται με αστεία υλικοτεχνική υποδομή (ειδικά στην επαρχία), με πενιχρούς μισθούς και μηδενική υποβοήθηση. Και βέβαια σχεδόν κανείς τους δεν κάνει τον κόπο να πάει μια βόλτα μέχρι το παιδαγωγικό ινστιτούτο για να ενημερωθεί για θέματα του αντικειμένου του, να παραλάβει δωρεάν βιβλία-βοηθήματα και γενικά να συμμετάσχει σε όποιου είδους μετεκπαίδευση. Όσοι δε το κάνουν συχνά χαρακτηρίζονται ίσως και όχι άδικα ως τυχεροί από τους άλλους μια και θα πάρουν ειδικά επιδόματα και θα εξαφανιστούν από το σχολείο δίχως ανάγκη δικαιολογίας για αρκετό διάστημα.

Αν η κυβέρνηση και το υπουργείο επιθυμεί ειλικρινά την βελτίωση μιας κατάστασης που ροκανίζει τα θεμέλια αυτής της κοινωνίας και την παρεμποδίζει από βήματα προόδου που θα της αναλογούσαν. Θα πρέπει να αφήσει της μεταρρυθμίσεις και να βάλει σε μια τάξη τουλάχιστον το δημοτικό σχολείο, από όπου ξεκινάει ο σημερινός φαύλος κύκλος. Να αναζωογονήσει τον κυριότερο θεσμό της εκπαίδευσης ο οποίος σήμερα εμφανίζεται ουσιαστικά να μη διαφέρει από προβληματική του δημοσίου. Να επιτύχει τουλάχιστον το στοιχειώδες που συνοψίζεται στο ότι οι απόφοιτοι του δημοτικού να γνωρίζουν γραφή, ανάγνωση και να λογαριάζουν. Όχι τίποτε άλλο, αλλά αυτά τα δυο επιτέλους να τα ξέρουν. Δε χρειάζεται να φθάσει κανείς στην τρίτη Λυκείου για να μάθει πολλαπλασιασμό με δεκαδικούς αριθμούς!!!

Και δυστυχώς υπό το σημερινό καθεστώς αυτό δε γίνεται γιατί η κρίση ανακυκλώνεται. Και για να μην φανεί ότι στόχος μας είναι η στείρα κριτική, ιδού και ορισμένες προτάσεις:

• Επαναφορά εξετάσεων και βαθμολογίας στο δημοτικό σχολείο. Η προαγωγή μαθητών που στερούνται στοιχειωδών γνώσεων δεν εξυπηρετεί κανέναν απολύτως εκπαιδευτικό στόχο.
• Θέσπιση συστήματος ελέγχου των καθηγητών και διευθυντών σχολείων, με οικονομικά πρόστιμα σε περιπτώσεις παραπτωμάτων ή πλημμελούς τέλεσης καθηκόντων, μια και οι διοικητικές κυρώσεις σπανίως ασκούνται.
• Συσχέτιση αποτελεσματικότητας και ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών με τις απολαβές των εκπαιδευτικών. Κάτι τέτοιο όσο κι αν φαντάζει ανέφικτο μπορεί να επιτευχθεί με διάφορες μεθόδους. Ένας τρόπος είναι να αποτιμάται με αντικειμενικές εξετάσεις η βελτίωση ή χειροτέρευση του επιπέδου γνώσεων των μαθητών σε τακτά χρονικά διαστήματα. Μέσω ενός τέτοιου συστήματος εκτάκτων επιδομάτων αποτελεσματικότητας μπορεί να αναβαθμιστεί ο ρόλος των παραγωγικών εκπαιδευτικών.
• Συχνή υποχρεωτική και προαιρετική μετεκπαίδευση-κατάρτιση εκπαιδευτικών και κρίση των επί των γνώσεων και δεξιοτήτων που εξ' αυτών των σεμιναρίων αποκομίζουν. Όσοι θα αποδεικνύεται ότι στα σεμινάρια απολάμβαναν ύπνο δικαίου, θα πρέπει πέραν του να μην λαμβάνουν τα σχετικά επιδόματα, να θεωρούνται απόντες από την εργασία τους για όλες της ημέρες του σεμιναρίου και συνεπώς να μην πληρώνονται για αυτές.
• Προσοχή των λεπτών ζητημάτων όπως βιβλίων και υποδομής σχολείων. Δεν είναι δυνατόν να τελειώνει το σχολικό έτος για να παραλάβουν τα βιβλία τους οι μαθητές αλλά και οι καθηγητές. Ούτε επιτρέπεται να υπάρχουν σχολεία που να ακτινοβολούν παρακμή από κάθε γωνιά προς την οποία θα στρέψεις το βλέμμα σου.
• Τέλος επειδή ο δημόσιος χαρακτήρας του σχολείου έχει αποβεί αναποτελεσματικός και ασύμφορος για της υπηρεσίες που προσφέρει προτείνουμε να εξεταστεί το εξής σενάριο: θα μπορούσαν να ιδιωτικοποιηθούν όλα τα σχολεία της χώρας δίνοντας κίνητρα για τέτοιες κινήσεις ιδιαίτερα στην επαρχία. Εν συνεχεία οι μαθητές να επιλέγουν το σχολείο της αρεσκείας τους και το κράτος να πληρώνει τα δίδακτρα για λογαριασμό τους και με τη σειρά τους τα σχολεία να αμείβουν τους εκπαιδευτικούς. Κατά αυτόν τον τρόπο τα σχολεία θα είναι μικρές λειτουργικές οντότητες με σκοπό την παροχή όσο το δυνατόν καλύτερων υπηρεσιών έτσι ώστε να τα προτιμούν οι μαθητές, ενώ οι οικογενειακοί προϋπολογισμοί όχι μόνο δεν θα επιβαρύνονται αλλά θα ελαφραίνουν από την μείωση της ανάγκης για φροντιστήρια. Τα δίδακτρα που θα πληρώνει το κράτος θα διαμορφώνονται με αντικειμενικό τρόπο βάσει της περιοχής που βρίσκεται ένα σχολείο (αστική ή υπαίθρια) καθώς και της υποδομής που διαθέτει. Με πρόχειρους υπολογισμούς μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι για ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα δεν θα χρειάζονταν περισσότερα χρήματα από αυτά που διατίθενται σήμερα από τον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ οι παρεχόμενες υπηρεσίες θα ήταν σαφώς ανώτερες. Ας σκεφθούν ένα τέτοιο υβριδικό σενάριο οι ιθύνοντες.

Δεν διεκδικούμε ούτε υπουργείο ούτε τις δάφνες των εθνοσωτήρων με τις μοναδικές ιδέες που θα σώσουν τον κόσμο. Είμαστε βέβαιοι ότι «έχουν γνώσιν οι φύλακες» και όλα τα παραπάνω αλλά και πολύ περισσότερα είναι στο νου τους. Δυστυχώς η πολιτική βούληση είναι αυτό που απουσιάζει όσο και η αίσθηση στην κοινωνία για το ότι η παιδεία θα πρέπει να είναι ζήτημα πρώτης προτεραιότητας.

Η εκπαίδευση είναι η επένδυση της χώρας για το πού θέλει να πάει. Η ισχυρή Ελλάδα που ευαγγελίζεται ο πρωθυπουργός και επιθυμούμε όλοι μας δεν μπορεί να στηριχθεί σε εκπαίδευση ανεπαρκή, αναποτελεσματική και έχουσα σημαία την προχειρότητα. Επιτέλους ας πάψουμε να ασχολούμαστε με το σύστημα εισαγωγής και τις άλλες αστειότητες που πουλάνε στα τηλεοπτικά παράθυρα. Ας επενδύσουμε στην παιδεία και δεν θα βγούμε χαμένοι.

Σεραφείμ Κοτρώτσος ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ (Ηλεκτρολόγος Μηχ.& Μηχ Η/Υ) Άλλα άρθρα του