Στόχος του άρθρου αυτού δεν είναι να εξαντλήσει το θέμα της εκπαίδευσης. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται σε δύο δυνατές όψεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας όπως αυτή πραγματώνεται στα αμφιθέατρα και τα εργαστήρια των σύγχρονων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Ο γράφων βασίζει τις εκτιμήσεις του κυρίως στην προσωπική του εμπειρία, και ομολογεί ότι δεν διαθέτει λύσεις. Κατά συνέπεια το περιεχόμενο περιορίζεται σε επισημάνσεις και (ίσως) εναύσματα για προβληματισμό.

Ας ξεκινήσουμε με δύο μη αυταπόδεικτες παραδοχές. Πρώτον την πληρότητα της επιστημονικής κατάρτισης των διδασκόντων και δεύτερον την ικανότητα ανταπόκρισης των διδασκομένων στο επίπεδο του γνωστικού αντικειμένου. Το κατά πόσο οι παραδοχές αυτές ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα είναι γνωστό κατά το μάλλον ή ήττον σε οποιονδήποτε έχει έστω και μια μικρή επαφή με τον χώρο της ανώτατης παιδείας.

Ας συνεχίσουμε με τη συνήθη πορεία που διαγράφει ένας φοιτητής ο οποίος πέτυχε σε σχολή που κατείχε υψηλή θέση στον κατάλογο των προτιμήσεών του. Αρχικά εγγράφεται στη σχολή με τον ενθουσιασμό που διακρίνει κάθε νεοφώτιστο, στη συνέχεια αρχίζει να παρακολουθεί με ευλάβεια και λίγο αργότερα (ίσως όχι και τόσο λίγο) παραλαμβάνει τα βιβλία του, τα οποία τοποθετεί σε περίοπτη θέση, δίνοντας στον εαυτό του την υπόσχεση να εντρυφήσει στο περιεχόμενό τους. Ας πάρουμε τώρα την στατιστικά πιθανότερη εικόνα του υποκειμένου μας τέσσερα χρόνια αργότερα. Ο φέρελπις αυτός νέος παρακολουθεί σπανίως τις παραδόσεις, βαριέται αφόρητα τα υποχρεωτικά εργαστήρια και διαβάζει τα βιβλία του μόνο στην εσχάτη των περιπτώσεων, δηλαδή την μη ύπαρξη αντίστοιχης βιβλιογραφίας στις εκδόσεις ‘ο θείος Φωτοτύπης’.

Τι είναι αυτό που προκαλεί μια τέτοια μεταστροφή, η οποία όχι μόνο καθιστά άχρηστη όλη την καθόλου ευκαταφρόνητη σε κόπο και κόστος προσπάθεια εισαγωγής σε ΑΕΙ, αλλά και μεταμορφώνει την φοίτηση σε μια διαδικασία τόσο άσκοπη όσο και ψυχοφθόρο; Πώς είναι δυνατόν ένας νέος άνθρωπος, ο οποίος μόχθησε για να κερδίσει την πολυπόθητη θέση στα περιβόητα ΑΕΙ να περιφρονεί έτσι προκλητικά το μέχρι πρότινος βασικό αντικείμενο των επιδιώξεών του; Ποιος ή τι είναι αυτό που σκοτώνει κάθε ενδιαφέρον για μάθηση και αφαιρεί όλη τη μαγεία από την εκπαιδευτική διαδικασία;

Η εκπαίδευση ενός νέου επιστήμονα δεν μπορεί να περιορίζεται σε απλή παρουσίαση γνώσεων. Αυτό που χρειάζεται είναι η αποκάλυψη μιας σωρευμένης εμπειρίας, μετάδοση που δεν είναι δυνατή μέσω επίδειξης, αλλά μέσω μιας διαδικασίας η οποία στη σωστή της μορφή, αγγίζει τα όρια της μυσταγωγίας. Από τα έδρανα των αμφιθεάτρων ο νέος επιστήμονας πρέπει να είναι σε θέση να συλλέξει μηχανισμούς και τρόπους σκέψης και όχι τα αποτελέσματα της σκέψης κάποιον προκατόχων του.

Η οργάνωση αυτής της προσπάθειας οφείλει να γίνεται από τον εκάστοτε διδάσκοντα, του οποίου οι υποχρεώσεις δεν εξαντλούνται στην παρουσίαση κάποιου συγγράματος ή κάποιας σειράς σημειώσεων. Η ουσία του διδακτικού έργου εντοπίζεται στο κέντρισμα της περιέργειας, στην μετάδοση του ενθουσιασμού για το αντικείμενο, στην πρόκληση του ενδιαφέροντος για εμβάθυνση και ουσιαστική κατανόηση του αντικειμένου. Η διδασκαλία πρέπει να θέτει σε λειτουργία μηχανισμούς σκέψης και παράλληλα να επιτρέπει στους διδασκόμενους να εκτιμούν την αποτελεσματικότητα των αποκτηθέντων γνώσεων, γεγονός που ενισχύει την διάθεση για συνέχιση της προσπάθειας.

Η κρισιμότητα της ύπαρξης σωστής εκπαίδευσης είναι αυτονόητη. Αυτό το οποίο επισημαίνεται πολύ σπανιότερα είναι η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των στόχων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, έτσι ώστε αυτή να καθιστά τη μάθηση περισσότερο διανοητική περιπέτεια και λιγότερο θεσμοθετημένη διαδικασία απόκτησης αμφιβόλου ουσιαστικής αξίας τυπικών προσόντων. Και ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι η σχέση διδάσκοντος και διδασκομένου να προσεγγίσει την σχέση μύστη και μυομένου και να απομακρυνθεί από αυτή του παρουσιαστή και ακροατή.

Γιώργος Πανοτόπουλος ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ (μη με κοιτάς επίμονα, μιλάς με επιστήμον) Άλλα άρθρα του