H βία ορίζεται ως άνομη άσκηση σωματικής δύναμης, τουλάχιστον για όσους υποτιμούν την γλώσσα τόσο, ώστε να θεωρούν ότι αυτή μπορεί να παγιδευτεί στα στενά όρια ενός λεξικού. Η βία είναι κάτι παραπάνω από μία λέξη ή ένας ορισμός. Είναι μια πραγματικότητα που όλοι αντιλαμβανόμαστε, ο καθένας με τον δικό του μοναδικό τρόπο, και την οποία όλοι αναπαράγουμε, με διαφορετική μορφή και ένταση κατά περίπτωση.

Στη σύγχρονη αντίληψη η βία είναι κάτι το επίμεμπτο, ένα αποδιοπομπαίο χαρακτηριστικό, του οποίου η πλήρης εξάλειψη θα ήταν ευχής έργο. Σε μια κοινωνία που δεν διαθέτει επαρκή νοημοσύνη για να αντιληφθεί τις αποχρώσεις του γκρίζου, και γι'αυτό αρκείται στο άσπρο και το μαύρο, σε ένα κόσμο εξαιρετικά απασχολημένο με τις καθημερινές του, μάταιες φροντίδες, που δεν μπορεί να διαθέσει τον "πολύτιμο" χρόνο του για να αντιληφθεί τις λεπτές διαβαθμίσεις της πραγματικότητας, η βία έπρεπε νομοτελειακά να καταταγεί σε μία από τις δύο μεγάλες κατηγορίες: το Καλό ή το Κακό. Και όπως ήταν φυσικό, ταξινομήθηκε, μάλλον αβίαστα, στο Κακό.

Η βία, αφού ταξινομήθηκε στο Κακό έγινε αντικείμενο όχι μόνο κριτικής αλλά και δίωξης. Με την μεσαιωνική ευρύτητα πνεύματος που μας διακρίνει συστήσαμε όχι μία, αλλά πολλές ιερές εξετάσεις, και πάσης φύσεως ιεροεξεταστές έστειλαν την βία στην πυρά. Ταυτόχρονα, και με βάση τους νόμους της αγοράς που διέπουν την ανθρώπινη φύση, η βία έγινε αντικείμενο νοσηρής περιέργειας, με αποτέλεσμα την κατά κόρο προβολή της, η οποία συνδυάζεται με εύσχημους και μεγαλόσχημους αφορισμούς.

Όμως η βία, είτε το θέλουμε είτε όχι, αποτελεί μέρος της ζωής μας, και κατά την ταπεινή μου άποψη, όχι πάντα το χειρότερο. Πολλές ανθρώπινες εκδηλώσεις ή γεγονότα φέρουν το στίγμα της βίας, χωρίς αυτό να τις καθιστά σε καμία περίπτωση δυσάρεστες. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πχ ότι η διαδικασία του τοκετού δεν είναι μια βίαιη διαδικασία, ή ότι η διαδικασία αναπαραγωγής, ακόμα και στην πιο τρυφερή της μορφή, δεν περιέχει ψήγματα μιας αδιαμφισβήτητης βιαιότητας. Αν θέλουμε να περάσουμε σε πιο πεζά πράγματα, τα περισσότερα ομαδικά αθλήματα αποτελούν μια διέξοδο για τα παγιδευμένα αποθέματα βίας του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος αποφορτίζεται, άλλοτε ομαλά, πχ μέσω της συμμετοχής, και άλλοτε ανώμαλα, πχ ως "φίλαθλος".

Πιστεύω ότι δεν θα ήταν υπεραπλούστευση να υποστηρίζαμε ότι κάθε μορφή πάθους είναι έντονα συνυφασμένη με την έννοια της βίας. Τα έντονα συναισθήματα, η ορμητικότητα που αυτά προκαλούν και η διάθεση για έντονη δραστηριοποίηση και άμεσα αποτελέσματα βρίσκουν συχνά διέξοδο μέσω μιας βιαιότητας που δεν πρέπει να συγχέεται με καταστροφική διάθεση, αφού συχνά βρίσκει δημιουργικότατους τρόπους έκφρασης.

Ας μην ξεχνάμε ότι η βία, με την γενικότερη έννοια που της έχουμε προσδώσει στα προηγούμενα, έχει μερικά εξαιρετικά χαρακτηριστικά. Η δραστικότητα είναι ένα από τα προφανέστερα. Η βία είναι κατά μία έννοια η επιστράτευση μεγάλων μέσων και γι΄αυτό έχει, στις περισσότερες τουλάχιστον περιπτώσεις, άμεσα και ορατά αποτελέσματα. Ένα εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό της βίας είναι η ειλικρίνεια. Η βία έχει ένα χαρακτήρα αληθινού που συναντάμε μόνο στις ακρότητες, και ο χαρακτήρας αυτός μένει αναλλοίωτος γι'αυτούς που μπορούν να τον εκτιμήσουν, ασχέτως με το αν την κατακρίνουν ή την επιδοκιμάζουν.

Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει μια διάκριση μεταξύ της βίας ως ευκαιριακής και μη προμελετημένης εκδήλωσης και ως ιδεολογίας. Η βία μόνο με την πρώτη της έκφανση μπορεί να έχει τα χαρακτηριστικά που προαναφέραμε. Η υιοθέτηση της βίας ως ιδεολογίας και η απόπειρα δικαίωσης της χρήσης της σε κάθε τομέα δεν αποτελεί παρά μια απόδειξη παντελούς στέρησης ικανοτήτων και μέσων. Όποιος καταφεύγει στη βία συστηματικά, αποφεύγοντας την ομολογουμένως πιο κοπιώδη χρήση εναλλακτικών μέσων, και επιπλέον προσπαθεί να δώσει ιδεολογικά ερείσματα σε αυτή του τη συμπεριφορά, απλώς προσπαθεί να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα και να καλύψει κατά τρόπο γελοίο την προσωπική του ανεπάρκεια.

Η βία είναι ένα θέμα ευρύ και πολύπλευρο, όπως και καθετί το πραγματικό. Οι πιο πάνω θέσεις, με εξαίρεση την τελευταία παράγραφο, είναι σκόπιμα μονόπλευρες. Πρόθεση δεν είναι η εξάντληση του θέματος αλλά η αντιμετώπισή του από μία διαφορετική από τη συνηθισμένη πλευρά (ελπίζω!). Το συμπέρασμα που συνάγεται δεν είναι σε καμία περίπτωση ότι η βία είναι παντού και πάντα κάτι το επιθυμητό ή το ευκταίο. Είναι ότι απέναντι στη βία, όπως και σε κάθε άλλο ζήτημα, πρέπει κανείς να κρατά μια στάση διαλλακτική, αποφεύγοντας τους αφορισμούς, ακόμα και σε μια εποχή που αυτοί γίνονται πολύ ευκολότερα αποδεκτοί.

Γιώργος Πανοτόπουλος ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ (μη με κοιτάς επίμονα, μιλάς με επιστήμον) Άλλα άρθρα του