Τα όρια της κοινωνικότητας

Κοινωνικότητα είναι η τάση του ανθρώπου να συνάπτει σχέσεις επικοινωνίας με τους συνανθρώπους του, η τάση του να εντάσσει τη ζωή του και κάθε μορφή έκφρασής της στα πλαίσια μίας κοινωνίας. Η τάση αυτή θεωρείται φυσιολογική ροπή του ανθρώπου, ενώ αντίθετα η μοναχικότητα αντιμετωπίζεται ως προβληματική συμπεριφορά ή στηλιτεύεται ως σνομπισμός. Είναι όμως η κοινωνικότητα έκφραση μιας αδήρητης ανάγκης, η κάλυψη της οποίας μπορεί μόνο θετικά αποτελέσματα να έχει για το άτομο και την κοινωνία, ή έχει κάποιο κόστος, βάσει του οποίου πρέπει να εκτιμηθεί το κατά πόσο μπορεί να χαρακτηριστεί απερίφραστα θετική μορφή συμπεριφοράς, με ταυτόχρονη καταδίκη της μοναχικότητας;

Η ένταξη σε μια οποιαδήποτε κοινωνία προσφέρει πλήθος πλεονεκτημάτων/απολαβών: ικανοποιεί μια έμφυτη τάση του ανθρώπου να συναναστρέφεται τους ομοίους του, δίνει στο άτομο την, συχνά πολύτιμη, αίσθηση ότι ανήκει κάπου, προσφέρει υποστήριξη σε ορισμένες ατομικές προσπάθειες και ενισχύει την επιδίωξη κοινών στόχων μέσα από οργανωμένες ομάδες. Επιπλέον καθιστά προσιτά επιτεύγματά άλλων, προγενέστερων και συγχρόνων, μελών της κοινωνίας, διευρύνοντας την αντίληψη αλλά και τη δημιουργικότητα του ατόμου.

Όμως η ένταξη στα πλαίσια μίας κοινωνίας απαιτεί από το άτομο κάποιες παραχωρήσεις, κάποιους συμβιβασμούς, όσον αφορά την ελευθερία του, όχι μόνο στο να επιλέγει και να διεκδικεί, αλλά ακόμα και να επιθυμεί. Το άτομο καλείται στο όνομα των απολαβών του από την κοινωνία να προσφέρει ένα τμήμα της ενεργητικότητάς του προκειμένου να επιτύχει την ομαλή ένταξη και εξέλιξή του, καλείται να αρνηθεί κάποια τμήματα του εαυτού του, κάποιες μορφές έκφρασης, καλείται να καταπνίξει κάποιες ανάγκες του και κάποιες επιθυμίες του.

Η κοινωνικότητα δεν είναι παρά έκφραση της διάθεσης του ατόμου να κάνει όλους τους προαναφερθέντες συμβιβασμούς στο όνομα των όσων, διόλου ευκαταφρόνητων, η κοινωνική ένταξη του προσφέρει. Όμως μέχρι αυτό το σημείο έχουμε κάνει μια υπεραπλούστευση: το άτομο δεν είναι είτε πλήρως κοινωνικά ενταγμένο είτε κοινωνικά ανένταχτο. Ο βαθμός κοινωνικής ένταξης είναι κάτι που καθορίζει, ή επιχειρεί να καθορίσει, επιθυμώντας να επιτύχει τον βέλτιστο συνδυασμό κοινωνικών απολαβών και προσωπικών συμβιβασμών.

Μια εύκολη ερμηνεία της έλλειψης κοινωνικότητας που χαρακτηρίζει κάποιους ανθρώπους είναι η απόδοση του χαρακτηρισμού του σνομπ ή μιας προβληματικής, καθ' οιονδήποτε τρόπο, συμπεριφοράς. Ας επιχειρίσουμε μία λιγότερο αγόγγυστη προσέγγιση βάσει της τελευταίας αυτής θέσης: είδαμε ότι η κοινωνικότητα αναπτύσσεται στο βαθμό που επιτρέπει στο άτομο να απολαμβάνει όσα η κοινωνική ένταξη του παρέχει, χωρίς να εξωθείται σε παραχωρήσεις δυσανάλογες προς αυτές τις παροχές. Συνεπώς η έλλειψη κοινωνικότητας μπορεί να ερμηνευθεί σαν εκτίμηση του ατόμου ότι οι κοινωνικές παροχές που μια τέτοια στάση θα απέφερε, δεν καλύπτουν το κόστος της παραίτησης από προσωπικά στοιχεία τα οποία η κοινωνική συμμετοχή δεν αναπληρώνει.

Μία τέτοια τοποθέτηση ανάγει το ερώτημα του αν η μοναχικότητα είναι αποκλίνουσα συμπεριφορά στο κατά πόσο είναι αποδεκτή ή όχι η διαφορά από το μέσο όρο, στο κατά πόσο ο καθένας από εμάς αντιμετωπίζει τη διαφορά του διπλανού του σαν δημιουργικό ερέθισμα και σαν συμπλήρωμα του ατελούς εαυτού του ή σαν ελάττωμα που απειλεί τον ίδιο, και που , κατά συνέπεια, πρέπει πάση θυσία να εξαλειφθεί.

Είναι γεγονός ότι καλή κατάσταση του αυτοσυναισθήματος είναι καθοριστικός παράγοντας για την ευτυχία του ατόμου. Είναι επίσης σίγουρο ότι η κοινωνική ένταξη προσφέρει ασφαλείς μεθόδους τόνωσης του αυτοσυναισθήματος. Αυτό που δεν είναι καθόλου σίγουρο είναι κατά πόσο είναι ενδεδειγμένη, από πάσα απόψη, η άκριτη και αβίαστη υιοθέτηση μεθόδων που εξασφαλίζουν(;) την ικανοποίηση του αυτοσυναισθήματος ομάδων εις βάρος της δημιουργικής διάθεσης, και γιατί όχι, της ευτυχίας ατόμων.

Γιώργος Πανοτόπουλος

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,

τούτο προσπάθησε τουλάχιστον

όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις

μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,

μες στες πολλές κινήσεις και ομιλίες.

Μην την εξευτελίζεις πιαίνοντάς την,

γυρίζοντας συχνά κ΄εκθέτοντάς την

στων σχέσεων και των συναναστροφών

την καθημερινήν ανοησία,

ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Κ.Π.Καβάφης