Δωρεάν παιδεία: Πραγματικότητα ή ουτοπία;

Όταν θεσπίζει κανείς ένα νόμο, ή έστω κάνει μια ρύθμιση νομοθετικής υφής, έχει την απόλυτη ευθύνη τη ρύθμιση αυτή να τη διαφυλάξει και να την προστατεύσει από τους όποιους κερδοσκόπους και κακόβουλους. Όταν δε έχει τη δυνατότητα, σκόπιμο είναι να τη βελτιώνει ή και να την αναθεωρεί βλέποντας τη να γίνεται όργανο εξυπηρέτησης συμφερόντων ή απλώς να μην επιτυγχάνει τελικά το σκοπό της. Με λίγα λόγια, δεν νομοθετούμε για να νομοθετούμε. Η πράξη μας συνεπάγεται ευθύνη και συνεχή αγώνα.

Δεν είμαι σίγουρος κατά πόσο οι ευαγγελιστές της δωρεάν παιδείας έχουν κατανοήσει τη σημασία και την αξία της και έχουν ξεφύγει από τη χρήση της στοιχειώδους κοινωνικής πολιτικής ως μέσο συγκομιδής οπαδών και "φίλων". Με βάση την ομολογουμένως φτωχή γνώση και πείρα μου θα προσπαθήσω να δείξω ότι, όποιοι και αν είναι αυτοί, δεν έχουν κατανοήσει τη σημασία της έννοιας και πολύ περισσότερο δεν έχουν βρει τον κατάλληλο τρόπο για την προώθηση και την εφαρμογή της.

Όταν μιλάμε για δωρεάν παιδεία, αναφερόμαστε στο σύνολο του πληθυσμού (μαθητές, φοιτητές κ.τ.λ.) και όχι σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, γιατί τότε μιλάμε για κοινωνικό ρατσισμό ή απλούστατα δεν μιλάμε για δωρεάν παιδεία. Θεσπίζοντας δηλαδή οικονομικά (ή άλλα) κριτήρια με βάση τα οποία θα εφαρμόζεται αυτή η "δωρεάν" παιδεία, όχι μόνο χάνουμε την ουσία της έννοιας, αλλά καταφέρουμε ένα σκληρό χτύπημα (δυστυχώς όχι το μόνο) στην πολιτεία δικαίου και στο καθεστώς ισότητας των πολιτών.

Η συνήθης απάντηση σ' αυτό τον ισχυρισμό είναι η έλλειψη κονδυλίων, βασικό εμπόδιο στην άσκηση οποιασδήποτε κοινωνικής πολιτικής. Ακολουθεί δε η δικαιολογία ότι η δωρεάν παιδεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το φορολογικό σύστημα. Εφόσον λοιπόν νοσεί το φορολογικό σύστημα, είναι αναγκαίο να κάνουμε ρυθμίσεις οι οποίες θα νοσούν στον ίδιο ή και σε μεγαλύτερο βαθμό από αυτό; Χτίζοντας έναν τοίχο δεν τοποθετούμε νέο τούβλο πάνω σε τούβλο μη στέρεο και κακώς τοποθετημένο. Προσπαθούμε πρώτα να σταθεροποιήσουμε τη βάση και σταδιακά να συνεχίσουμε γνωρίζοντας ότι όσο αυξάνει το ύψος μιας κακής κατασκευής, τόσο αυξάνει και η επικινδυνότητά της.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα. Ως γνωστόν, στο Ε.Μ.Π. όπως και στα περισσότερα ιδρύματα, λειτουργεί εστιατόριο στο οποίο δύνανται να γευματίζουν οι φοιτητές της εκάστοτε σχολής αντί ενός μικρού (συζητήσιμο) χρηματικού ποσού. Το τμήμα φοιτητικής μέριμνας του ιδρύματος φροντίζει να τροφοδοτεί με κάρτα δωρεάν σίτισης φοιτητές των οποίων οι γονείς δηλώνουν χαμηλά εισοδήματα. Οφείλω εδώ να εξηγήσω ότι η παραπάνω περιφραστική απόδοση είναι και η μόνη σωστή, σε αντίθεση με την απόδοση "σε γόνους απόρων ή φτωχών οικογενειών" η οποία βρίσκεται εκτός τόπου και χρόνου. Με αυτόν τον τρόπο έχουν δικαίωμα δωρεάν σίτισης όλοι οι φοιτητές με γονείς ιδιώτες και επιχειρηματίες, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να φοροδιαφεύγουν χωρίς φόβο και πάθος. Με ανάλογη ρύθμιση, στην ίδια ευχάριστη θέση βρίσκονται συμφοιτητές από την αλλοδαπή οι οποίοι (και μαγκιά τους) ξέρουν πολύ καλά να επιδεικνύουν την οικονομική τους άνεση (ζητώ συγγνώμη εάν η αλήθεια θίγει κάποιους). Από την άλλη μεριά φοιτητές με γονείς εργάτες, δημοσιοϋπαλλήλους κ.τ.λ. στερούνται του δικαιώματος. Οφείλω επίσης να αναφέρω, για τους μη γνώστες του αντικειμένου, ότι το όριο απόκτησης κάρτας δωρεάν σίτισης αντιστοιχεί σε μισθούς πείνας, σε οικογένειες οι οποίες μόλις και μετά βίας κατορθώνουν να ζήσουν τα παιδιά τους (χαλάλι τους οι ευνοϊκές ρυθμίσεις). Εάν συζητάμε για δεύτερο παιδί, πρέπει να ξέρετε ότι το όριο αυξάνεται κατά μερικές χιλιάδες, τόσες που, πιστέψτε με, το δεύτερο παιδί πρέπει να κυκλοφορεί πεινασμένο και άθλια ενδεδυμένο. Ας μην μιλήσουμε για ξένες γλώσσες και για δυνατότητες διασκέδασης. Το ερώτημα είναι το εξής: ποιος κοροϊδεύει ποιον;

Επίσης: τι γίνεται με παιδιά από την επαρχία με τρομερά έξοδα, με γονείς διαζευγμένους, ορφανά, με ειδικές ανάγκες, παιδιά των οποίων οι γονείς αντιμετωπίζουν για κάποιο διάστημα τρομερά οικονομικά προβλήματα; Η δικαιοσύνη σηκώνει τα χέρια ψηλά. Ή ακόμα χειρότερα, κλείνει τα μάτια.

Δεύτερο σκαλοπάτι οι φοιτητικές εστίες. Τα κριτήρια είναι τα ίδια και χειρότερα. Βέβαια, περνώντας έξω από εστίες, μπορούμε να θαυμάσουμε σταθμευμένα αυτοκίνητα και μηχανές μεγάλου κυβισμού. Ίσως να είναι και αυτά μέρος κάποιας υποτροφίας (πάντως, προσωπικά δεν ζηλεύω και πολύ γιατί οι εγκαταστάσεις είναι επιεικώς απαράδεκτες). Μαθαίνω δε ότι οι περισσότεροι οικότροφοι διαμένουν εκεί προσωρινώς ή διατηρούν και δεύτερη κατοικία.

Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για τα κυλικεία των σχολών τα οποία, αν και τα διαχειρίζονται άνθρωποι καθόλα ευγενικοί και φιλικοί, δεν μπορούν να υπερηφανεύονται για τις "φοιτητικές" τιμές τους. Πιστεύω πως στο χώρο της σχολής η τυρόπιτα θα έπρεπε να είναι φτηνότερη από αυτή του φούρνου και ο καφές αρκετά φτηνότερος από αυτόν του καφενείου (λαμβάνοντας υπόψη ότι ούτε γκαρσόνια υπάρχουν στα κυλικεία, ούτε αυτά φημίζονται για την ευχάριστη ατμόσφαιρα και το άνετο περιβάλλον).

Επί τροχάδην θα ήθελα να θέσω το εξής ερώτημα: μήπως προσέξατε ποιοι φοιτητές έσπευσαν να προσκομίσουν αντίγραφα φορολογικών δηλώσεων, όταν κατατέθηκε το νομοσχέδιο για τα συγγράμματα; Χωρίς να είμαι υπέρ των ταξικών διαχωρισμών θα έλεγα ότι δεν ανήκαν και στα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα.

Παραδείγματα μπορούμε να βρούμε δεκάδες. Καθένα από αυτά αποτελεί και απόδειξη του ότι η δωρεάν παιδεία στα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης νοσεί. Αναπολώντας τα γυμνασιακά μας χρόνια, τα οποία δεν ανήκουν στο τόσο μακρινό παρελθόν, συνάγουμε το συμπέρασμα ότι το φαινόμενο είναι μάλλον καθολικό. Αυτοί που ευαγγελίζονται τη δωρεάν παιδεία θα έπρεπε μάλλον να ντρέπονται, παρά να το παίζουν ήρωες με κοινωνική συνείδηση.

Το συμπέρασμα: δωρεάν παιδεία για όλους. Δωρεάν συγγράμματα για όλους, ίσες ευκαιρίες σε δωρεάν στέγαση και σίτιση σε περιβάλλον περισσότερο φοιτητικό. Είναι ντροπή να στήνονται μικροεπιχειρήσεις μέσα στο χώρο όπου προβάλλονται η γνώση, η επιστήμη και ο πάσης φύσεως εποικοδομητικός προβληματισμός. Όταν δε θεσπιστούν αξιόλογα κριτήρια φορολόγησης και η νοοτροπία μας αλλάξει επικεφαλίδα (πώς σας φαίνεται το "προσφέρω" στη θέση του "λυμαίνομαι";) θα μπορούμε να μιλάμε για ρυθμίσεις και περιορισμούς (κι ας υπάρχουν μερικοί αντιφρονούντες όπως ο γράφων).

Η απάντηση στη δικαιολογία της έλλειψης κονδυλίων είναι απλή και κάθε άλλο παρά μακροσκελής. Δωρεάν παιδεία για όλους στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, δηλαδή κάθε φορά που γίνεται μια ευνοϊκή ρύθμιση να αφορά το σύνολο του πληθυσμού ή να μη γίνεται καθόλου. Παραδείγματως χάρη, δωρεάν συγγράμματα για όλους, δωρεάν σίτιση για κανένα κ.τ.λ. Μπορεί έτσι να μην έχουμε την πολυτέλεια της απόλυτης κοινωνικής πολιτικής, αυξάνουμε όμως την πιθανότητα να μας αποκαλούν δίκαιους.

Ξηρουχάκης Γιάννης

Υ.Γ. Για να θίξω τα κακώς κείμενα υποβάλλω δύο ακόμη ερωτήματα, όσον αφορά την έλλειψη κονδυλίων:

α)Θυμάστε μήπως το ποσοστό του προϋπολογισμού που διατίθεται για την παιδεία; Μήπως αυξήθηκε καθόλου τα τελευταία χρόνια και δεν το πήραμε είδηση;

β)Θυμάστε μήπως πόσοι βουλευτές πέρασαν από το υπουργείο Παιδείας την τελευταία δεκαετία; Μήπως δεν είναι θέμα οικονομικής στενότητας αλλά και κακής διαχείρισης;