Το διαδίκτυο, Internet επί το ‘ελληνικότερο’, αποτελεί μια πραγματικότητα, η οποία τον τελευταίο καιρό σχολιάζεται όλο και περισσότερο, συχνά με εντυπωσιακή αφέλεια. Ακολουθούν μερικές ιδέες για το ποιες συνέπειες μπορεί να έχει ή θα θέλαμε να έχει η αναπότρεπτη είσοδος του διαδικτύου στις ζωές μας, κυρίως σε ζητήματα που δεν σχετίζονται άμεσα με τις ακραιφνώς τεχνολογικές εφαρμογές του.

Το διαδίκτυο είναι ένας φορέας τεράστιων ποσοτήτων πληροφορίας. Συχνά λέγεται ότι το η πληθώρα πληροφορίας καθιστά την επιμέρους πληροφορία άχρηστη. Ο χρήστης δέχεται ένα καταιγισμό κειμένου, εικόνας και ήχου, και παγιδεύεται μέσα στον όγκο της, ανίκανος να διακρίνει τι τον ενδιαφέρει και τι όχι. Η αντίληψη αυτή μπορεί να είναι εφαρμόσιμη σε πολλές περιπτώσεις, δεν είναι όμως ίδιον του μέσου αλλά κάποιων χρηστών του. Στο διαδίκτυο η ροή της πληροφορίας είναι ελεγχόμενη, ο χρήστης μπορεί να κάνει τις επιλογές του, να δεχθεί ή να απορρίψει πληροφορία, σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο απ'ότι στην τηλεόραση ή ακόμα και κατά την ανάγνωση ενός βιβλίου. Τα μέσα τα οποία διαθέτει προκειμένου να εντοπίσει το αντικείμενο του ενδιαφέροντός του είναι ασύγκριτα ισχυρότερα από αυτά που προσφέρονται σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση.

Επιπλέον η διαδικασία απόκτησης μιας πληροφορίας στο διαδίκτυο είναι διαλεκτική. Δεν βασίζεται σε μια αρχική επιλογή του χρήστη, αλλά σε μια σειρά ερωταποκρίσεων που του επιτρέπουν να συμμετέχει ενεργά. Όμως η διαλεκτικότητα του μέσου δεν εξαντλείται εδώ. Πίσω από την πληροφορία υπάρχει πάντα αυτός που την έχει καταχωρήσει στο δίκτυο, και το ίδιο το δίκτυο είναι συνήθως αυτό που παρέχει την δυνατότητα στον χρήστη να κάνει σχόλια, των οποίων αποδέκτης είναι ο παροχέας της πληροφορίας. Συνεπώς υπάρχει μια έμμεση, αν και ομολογουμένως σπάνια χρησιμοποιούμενη, δυνατότητα του χρήστη να παρέμβει στην πληροφορία την οποία δέχεται αυτός και οι υπόλοιποι.

Ένα ακόμα σημαντικότατο χαρακτηριστικό είναι η ευκολία με την οποία μπορεί ο καθένας να προβάλει τις θέσεις και ιδέες του στο διαδίκτυο, τόσο λόγο του χαμηλού κόστους όσο και λόγω της ευρέως διαθέσιμης απαιτούμενης τεχνογνωσίας. Σε μια εποχή που η επικράτηση προτύπων σε διεθνή κλίμακα, τόσο στον τομέα των ιδεών και αξιών, όσο και στον καλλιτεχνικό τομέα, έχει προσλάβει ανησυχητικές διαστάσεις το διαδίκτυο αποτελεί ίσως το μοναδικό μέσο προβολής εναλλακτικών θέσεων, απόψεων και δημιουργιών σε ένα ευρύτατο κοινό με τόσο χαμηλό κόστος.

Για να θεωρήσουμε ένα απλό παράδειγμα οι νόμοι της αγοράς, όπως έχουν διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια καθιστούν πρακτικά αδύνατο σε μια ανεξάρτητη κινηματογραφική παραγωγή να φτάσει ακόμα και σε ένα κοινό το οποίο θα ενδιέφερε. Καμία εταιρία δεν πρόκειται να αναλάβει την διανομή μιας τέτοιας ταινίας και κανένας τηλεοπτικός σταθμός δεν πρόκειται να διακυβεύσει την θεαματικότητά του προκειμένου να ικανοποιήσει μια μειονότητα. Αν όμως θεωρήσουμε το (από απόψεως διαθέσιμης τεχνολογίας ρεαλιστικότατο) σενάριο σύμφωνα με το οποίο ο θεατής "κατεβάζει" την ταινία της επιλογής του από τον παροχέα ταινιών στον υπολογιστή του και από εκεί στο video, και αναλογιζόμενοι ότι η διαθεσιμότητα μιας επιπλέον ταινίας έχει πρακτικά μηδενικό κόστος για τον τελευταίο, εύκολα συμπεραίνουμε ότι το διαδίκτυο θα μετατοπίσει σημαντικά το βάρος της επιτυχίας μιας κινηματογραφικής παραγωγής από την εμπορικότητα στην καλλιτεχνική αξία, και θα αποτελέσει πεδίο ισότιμης καλλιτεχνικής έκφρασης.

Μια εφαρμογή του προηγούμενου συλλογισμού μπορεί να γίνει εύκολα και στην περίπτωση της ενημέρωσης. Είναι γεγονός ότι η ενημέρωση γίνεται μέσω πρακτορείων ειδήσεων, τα οποία όσον αφορά τα διεθνή κυρίως γεγονότα, είναι εξαιρετικά λίγα. Σε πολλούς προκάλεσε εντύπωση η αντιδιαστολή μεταξύ της ομόφωνης καταδίκης της ιρακινής ηγεσίας κατά την διάρκεια του πολέμου στον κόλπο και των διαφωνιών μεταξύ εγχώριων και διεθνών ανταποκρίσεων σχετικά με τον ρόλο της Σερβίας στην πρόσφατη Γιουγκοσλαβική κρίση. Και στις δύο περιπτώσεις ο προβληματισμένος θεατής-ακροατής αναρωτιέται για την εγκυρότητα των πληροφοριών που του παρέχονται. Και εδώ ακριβώς είναι που το διαδίκτυο μπορεί να κάνει την διαφορά. Αν υποθέσουμε ότι σε μια σύρραξη οι αντιμαχόμενες πλευρές έχουν αμοιβαία δυνατότητα παρουσίασης των θέσεών τους τότε κανένας φορέας, ιδιωτικός ή κρατικός, δεν θα μπορεί να παρουσιάσει πειστικά μια μονόπλευρη εικόνα της κατάστασης. Και αν και είναι απίθανο τα υπάρχοντα πρακτορεία να μην εξαπλωθούν στον χώρο του διαδικτύου (κάτι που ήδη έχουν αρχίσει να κάνουν) δεν θα είναι πλέον σε θέση να επιβάλουν την δική τους αντίληψη των γεγονότων.

Μια επέκταση των δύο προαναφερθέντων θέσεων μπορεί να γίνει για ένα κατά πολύ σημαντικότερο ζήτημα, το οποίο ελάχιστα φαίνεται να απασχολεί τις ομάδες των οποίων άπτεται. Το ζήτημα αυτό είναι η διατήρηση των πολιτιστικών και γλωσσικών ιδιαιτεροτήτων, τόσο σε τοπικό, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η προβολή του πολιτισμικού δυναμικού μιας ομάδας γίνεται κυρίως μέσα από την τέχνη, στο βαθμό που αυτή περνά τα τοπικά και εθνικά σύνορα. Με τα σύγχρονα δεδομένα η επιβίωση μιας πολιτιστικής παράδοσης είναι ευθέως ανάλογη της εμπορευσιμότητάς της, γεγονός που καθιστά σχεδόν βέβαιη την ισοπέδωση της πολιτισμικής πολυμορφίας αυτού του πλανήτη υπό το βάρος προτύπων που επιβάλλονται με οικονομικά κυρίως κριτήρια. Το διαδίκτυο αποτελεί ένα ιδανικό χώρο καταχώρησης και προβολής πολιτισμικών στοιχείων. Τα στοιχεία μπορούν να καταχωρούνται άμεσα από τις ενδιαφερόμενες ομάδες και να είναι προσβάσιμα για μελέτη και επεξεργασία από κάθε ενδιαφερόμενο, μέσα σε ένα ιδανικό σχεδόν περιβάλλον αλληλεπίδρασης. Ένα μελανό σημείο της υπόθεσης είναι ότι το διαδίκτυο υποστηρίζει εκ των πραγμάτων την χρήση της αγγλικής γλώσσας έναντι άλλων γλωσσών, κάτι που μάλλον επιβλήθηκε από προγενέστερους του μέσου μηχανισμούς, οι οποίοι δρουν ανεξάρτητα από αυτό. Από την άλλη μεριά κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει όποιον το θέλει να χρησιμοποιήσει μια άλλη γλώσσα. Είναι μάλλον αφελές να πιστεύει κανείς ότι οι αγγλόφωνοι θα μάθουν ελληνικά για να αποκτούν ουσιαστική πρόσβαση σε ελληνόφωνες πληροφορίες, είναι όμως ρεαλιστικότατη η υπόθεση ότι τέτοιοι κόμβοι πληροφορίας μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης για τους ελληνόφωνους και εστία αντίστασης απέναντι σε αυτό που ο Jacques Lang είχε ονομάσει το 1986 «αμερικάνικο πολιτιστικό ιμπεριαλισμό».

Θα μπορούσαμε τέλος να αναφερθούμε και στο πως το μέσο επιτρέπει την προβολή των ατομικών ιδιαιτεροτήτων καθενός από εμάς. Αν η δυνατότητα παροχής ατομικών στοιχείων από τα ίδια τα άτομα εξαπλωθεί, ή ακόμα γίνει και καθεστώς, θα καθιστά δυνατή την προσέγγιση ατόμων με κοινά ενδιαφέροντα, τα οποία κάτω από άλλες συνθήκες δεν θα είχαν καμία δυνατότητα γνωριμίας. Σε κάθε περίπτωση θα μας επιτρέπει να ανακαλύπτουμε τις ομοιότητές μας και να σεβόμαστε τις διαφορές μας, ενώ παράλληλα θα μας βοηθά ακόμα και να γνωρίζουμε καλύτερα τον ίδιο μας τον εαυτό.

Η εισαγωγή του διαδικτύου είναι μια αναπότρεπτη πραγματικότητα και είναι βέβαιο ότι τα επόμενα χρόνια θα γίνουμε μάρτυρες των συνεπειών της, συνεπειών οι οποίες κατά την εκτίμηση του γράφοντος θα είναι της τάξης μεγέθους αυτών της τυπογραφίας, της τηλεφωνίας ή της τηλεόρασης. Το να επισημαίνει κανείς μεγαλόσχημα κινδύνους από ένα μέσο το οποίο δεν κατανοεί είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, όχι γιατί υπάρχει πιθανότητα να ανατρέψει την πορεία που προδιαγράφεται, αλλά γιατί εμποδίζει την υιοθέτηση μιας ψύχραιμης και ώριμης στάσης προσαρμογής στην νέα πραγματικότητα. Όσο και να λιβανίσουμε το διαδίκτυο οι κόμβοι του δεν θα καταρρεύσουν. Όσο και αν προσπαθήσουμε να πείσουμε τους νέους να απέχουν δεν θα το αποδυναμώσουμε. Αυτό που είναι σκόπιμο είναι να μάθουμε το διαδίκτυο, όχι τόσο το τεχνικό του μέρος, το οποίο αναπότρεπτα θα αφορά πάντα μια μειονότητα (όλοι ακούμε ραδιόφωνο, αλλά λίγοι ξέρουν τις διαφορές μεταξύ AM-SSB-SC και AM-DSB), όσο το πως να μετέχουμε ενεργά σε αυτό. Οι χρήστες πρέπει να αναπτύξουν και να οξύνουν κριτήρια επιλογής, να μάθουν να απορρίπτουν αυτό που είναι άχρηστο και ταυτόχρονα να συνεισφέρουν με ό,τι πολύτιμο έχουν, πχ την εθνική, πολιτιστική, γλωσσική ή ατομική τους ιδιαιτερότητα για να επανέλθουμε σε κάποιες από τις προηγούμενες θέσεις. Το διαδίκτυο μας δίνει την ικανότητα να προβάλουμε τις θέσεις μας ως άτομα οι ομάδες και να επωφελούμαστε από την αντίστοιχη δραστηριότητα άλλων ατόμων ή ομάδων. Σε αυτή την φάση μπορούμε να γίνουμε ενεργοί μέτοχοι ή παθητικοί δέκτες. Καμία από τις δύο επιλογές δεν στερείται αρνητικών συνεπειών, ούτε είναι κανείς αρκετά αφελής για να υποστηρίζει ότι το δίκτυο θα λύσει όλα τα προβλήματα των μειονοτήτων πάσης φύσεως. Είναι όμως σαφές ότι η απόρριψή του δεν μπορεί να το εμποδίσει, ούτε να προφυλάξει αυτούς που το απορρίπτουν από τις συνέπειες της επικράτησής του.

Γιώργος Πανοτόπουλος