(Ο κ. Πολύζος είναι Αντιπρύτανης Ε.Μ.Π. επί ερευνητικών θεμάτων, καθηγητής του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών)

Συντομογραφίες

ΕΕ: Επιτροπή Ερευνών

ΕΠ: Ερευνητικά Προγράμματα

ΕΛΕ: Ειδικός Λογαριασμός Έρευνας

ΤΕΕ: Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος

ΔΕΠ: Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό

ΣΕΓΜ: Σύνδεσμος Ελληνικών Γραφείων Μελετών

ΓΓΕΤ: Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας

ΝΥΓΜΑ: Πώς φτάνει ένα ερευνητικό πρόγραμμα στο Πολυτεχνείο;

Πολύζος: Καταρχάς, να πούμε ότι όλα τα μέλη ΔΕΠ είναι υποχρεωμένα να κάνουν έρευνα για να μπορούν να αντεπεξέλθουν στα εκπαιδευτικά τους καθήκοντα. Η έρευνα αυτή, δηλαδή η μη επιχορηγούμενη είναι η λεγόμενη βασική. Τα τελευταία χρόνια έχει εμφανιστεί αισθητά στο ΕΜΠ η επιχορηγούμενη έρευνα, η έρευνα με αντάλλαγμα εις χρήμα. Αυτή μπορεί να προέρχεται είτε από το εξωτερικό (βασικά την Ευρωπαϊκή Κοινότητα) είτε από το εσωτερικό (δήμοι, νομαρχίες, υπουργεία, ιδιώτες).

Υπεύθυνος φορέας για την έρευνα είναι η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας. Υπάγεται στο Υπουργείο Βιομηχανίας, ενώ θα μπορούσε κάλλιστα να υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας, όπως γίνεται στη Γαλλία. Η γενική γραμματεία βγάζει ανακοινώσεις είτε στον τύπο είτε στο δελτίο του ΤΕΕ είτε με δικά της έντυπα και ενημερώνει τους ενδιαφερόμενους σχετικά με τα διαθέσιμα ερευνητικά προγράμματα (ΕΠ), δηλαδή αντικείμενο προγραμμάτων, λήξη προθεσμίας εκδήλωσης ενδιαφέροντος κλπ. Η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) λειτουργεί πολύ καλά με βάση τα δεδομένα των κρατικών υπηρεσιών και αυτό δεν είναι προσωπική μου άποψη, αλλά και άποψη της επιτροπής ερευνών (ΕΕ) του ΕΜΠ. Η ΓΓΕΤ κατάφερε να εξασφαλίσει την εθνική συμμετοχή¹ σε αντίθεση με το Υπουργείο Παιδείας, η στάση του οποίου μας προβληματίζει και μας έχει οδηγήσει στο παρελθόν σε κινητοποιήσεις. Η ΕΕ του ΕΜΠ ενημερώνει με τη σειρά της τα τμήματα και τους τομείς για τα διαθέσιμα προγράμματα. Προκηρύξεις μπορεί να βρει κανείς και στην εφημερίδα των ευρωπαϊκών κοινοτήτων.

Ν: Έστω ότι ένα μέλος ΔΕΠ ενημερώνεται για ένα πρόγραμμα το οποίο θεωρεί ότι μπορεί να φέρει εις πέρας. Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται εφεξής;

Π: Ο χρηματοδότης επιλέγει είτε να αναθέσει απευθείας το έργο σε κάποιον καθηγητή-ερευνητή, είτε να δεχτεί προτάσεις τις οποίες στη συνέχεια υποβάλει σε κρίση. Στην πρώτη περίπτωση ο χρηματοδότης αποφασίζει την χωρίς κρίση ανάθεση του προγράμματος σε κάποια ερευνητική ομάδα της προτίμησής του. Στην περίπτωση αυτή δεν δημοσιοποιείται με καμία προκήρυξη και η όλη διαδικασία ανάθεσης είναι αδιαφανής. Επιπλέον, η αμοιβή καθορίζεται από το χρηματοδότη και μικρές διαφοροποιήσεις μπορούν να γίνουν κατόπιν αιτήματος του ερευνητή. Στην δεύτερη περίπτωση η κρίση γίνεται με επιστημονικά κριτήρια και βασίζεται στην εμπειρία και στα βιογραφικά των μελών της ερευνητικής ομάδας κτλ. Η πρόταση η οποία κατατίθεται πρέπει να δικαιολογεί το προβλεπόμενο κόστος, να έχει επιστημονική αρτιότητα, βιβλιογραφία και να προδιαγράφει τον τρόπο εκπόνησης του προγράμματος. Γενικά η προετοιμασία μιας πρότασης απαιτεί δουλειά.

Ν: Από τη στιγμή που ο χρηματοδότης αναθέσει το πρόγραμμα, ποια είναι η εσωτερική διαδικασία που ακολουθείται στο ΕΜΠ;

Π: Πρώτα ο τομέας και στη συνέχεια το τμήμα εξετάζουν το επιστημονικό ενδιαφέρον του προγράμματος και κατόπιν κατατίθεται σχετικός φάκελος στην ΕΕ, η οποία εξετάζει αν συμμορφώνεται με τον εσωτερικό κανονισμό του ιδρύματος. Ο έλεγχος του επιστημονικού ενδιαφέροντος ενός ΕΠ γίνεται όλο και σημαντικότερος όσο αυξάνει η επιχορηγούμενη έρευνα. Κακά τα ψέματα, επειδή η έρευνα προσκομίζει οικονομικά οφέλη και στα μέλη ΔΕΠ και σ'ένα ευρύτερο κόσμο γύρω από τα μέλη ΔΕΠ και στο ίδρυμα, μήπως αρχίζουμε όλοι να ασχολούμαστε με ΕΠ που λίγο έχουν να κάνουν με το ΑΕΙ; Προσωπικά πιστεύω ότι έχουμε αρχίσει να περνάμε από την επεκτατική φάση, την οποία ήμαστε υποχρεωμένοι να περάσουμε, σε μία φάση επιλογής των ΕΠ τα οποία θα αναλαμβάνουμε.

Είναι επίσης γεγονός ότι υπάρχει ανισοκατανομή των ερευνητικών προγραμμάτων στους 33 τομείς. Όπως μπορείτε να δείτε από τον απολογισμό της ΕΕ², το μεγαλύτερο μέρος των ερευνητικών προγραμμάτων αναλαμβάνουν τομείς όπως αυτός της Πληροφορικής, ενώ άλλοι πχ ο τομέας Μαθηματικών αναλαμβάνουν ελάχιστα. Προφανώς, αυτό δεν οφείλεται στο ότι οι μεν είναι πιο ικανοί ή πιο εργατικοί από τους δε. Τα διαθέσιμα επιχορηγούμενα ΕΠ δεν καθορίζονται από εμάς και αυτό έχει ως συνέπεια να υπάρχουν κάποιες προτιμήσεις. Αυτή τη στιγμή η Ευρωπαϊκή Κοινώτητα χρηματοδοτεί³ θέματα τεχνολογίας και όχι θέματα ουμανιστικών ή κοινωνικών επιστημών. Το γεγονός ότι το Πολυτεχνείο αποκομίζει μεγάλα κέρδη από την έρευνα προκαλεί τον φθόνο των άλλων Πανεπιστημίων. Τα ίδια προβλήματα που υπάρχουν μεταξύ των Πανεπιστημίων εμφανίζονται και μέσα στο ίδρυμα.

Ν: Πιστεύετε ότι τα μέλη ΔΕΠ αποσπώνται από τα διδακτικά τους καθήκοντα προκειμένου να αναλάβουν ερευνητικά προγράμματα;

Π: Τα μέλη ΔΕΠ κάνουν επιχορηγούμενη και μη έρευνα. Οι κανόνες του παιχνιδιού εντός ΑΕΙ λένε ότι ένα μέλος ΔΕΠ δεν μπορεί να βγάλει πάνω από 100% του μισθού του. Δηλαδή μπήκε ένας φραγμός, έστω οικονομικός. Τώρα γιατί είναι 100 και δεν είναι 80 και αν του χρόνου γίνει 120%, αυτό είναι συζητήσιμο. Προσωπικά δέχομαι πιέσεις... Τώρα αν οι κανόνες του παιχνιδιού δεν λειτουργούν καλά μπορεί ένα μέλος ΔΕΠ να παραμελήσει τη διδασκαλία που είναι και πιο κουραστική και λιγότερο προσοδοφόρος και να αφοσιωθεί στην έρευνα.

Ν: Έχουν αναφερθεί στο ΕΜΠ τέτοια περιστατικά;

Π: Επώνυμα όχι. Εδώ υπεισέρχεται και ο ρόλος των φοιτητών που είναι σε θέση να κρίνουν αν κάποιος καθηγητής έχει εξαφανιστεί από τις αίθουσες και περιορίζει τις δραστηριότητές του στην επιχορηγούμενη έρευνα. Είναι σαφές ότι υποβόσκει ένα τέτοιο πρόβλημα. Ουδείς αγνοεί το τι συμβαίνει.

Επιπλέον όσο διογκώνεται η επιχορηγούμενη έρευνα εμείς θα μεγαλώνουμε, θα προσαρτούμε ένα σύνολο ανθρώπων που ψάχνει εργασία. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή 300-400 εξωτερικοί ερευνητές γεγονός που παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.Αν τηρείται κάποιο μέτρο δίνεται σε κάποιους ελεύθερους επαγγελματίες η δυνατότητα να διατηρούν σχέσεις με κάποιο ΑΕΙ, αλλά και η δυνατότητα στο ΑΕΙ να ανοίγεται προς τα έξω. Αν όμως η συνεργασία γίνεται συστηματικά, ο εξωτερικός συνεργάτης γίνεται ουσιαστικά έμμεσα έμμισθος με ανά μήνα ανανεούμενες συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου και έτσι ένας ερευνητής με μεγάλη δραστηριότητα πλαισιώνεται από ένα χαμηλά αμειβόμενο προλεταριάτο το οποίο καμία σχέση δεν έχει με το ΑΕΙ.

Ν: Είναι γνωστό ότι σε ΕΠ μετέχουν μεταπτυχιακοί και προπτυχιακοί σπουδαστές. Πώς εξασφαλίζεται η υλική και ηθική ανταμοιβή τους;

Π: Όλα αυτά εξετάζονται κατά περίπτωση. Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Γραφείων Μελετών και ο κ.Λιάσκας μας κατηγορούν ότι δεν κάνουμε έρευνα αλλά μελέτες και ότι λόγω των εγκαταστάσεων, του εξοπλισμού που διαθέτουμε και της πρόσβασης σε χαμηλού κόστους εργατικό δυναμικό, όπως οι φοιτητές, καταφέρνουμε να είμαστε ανταγωνιστικοί. Προσπαθούμε να περιοριζόμαστε στην εκπόνηση προμελετών και να μην επεκτεινόμαστε σε πλήρεις μελέτες ιδιαίτερα στους τομείς των Αρχιτεκτόνων, των Πολιτικών Μηχανικών και των Τοπογράφων.

Πιστεύω ότι οι σπουδαστές πρέπει να αξιοποιούνται στην έρευνα με μέτρο και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Στη περίπτωση που το αντικείμενο παρουσιάζει επιστημονικό ενδιαφέρον είναι αποδεκτό, αλλά σε καμία περίπτωση οι φοιτητές δεν πρέπει να εκτελούν χρέη δακτυλογράφου ή σχεδιαστή.

Ν: Εάν κάποιος φοιτητής εκπονήσει κάποια εργασία, έχει τα πνευματικά δικαιώματα; Μπορεί να τη δημοσιεύσει με το όνομα του;

Π: Τα πνευματικά δικαιώματα αναγνωρίζονται. Πιθανώς να υπάρχουν παρατράγουδα, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει φτάσει καμία καταγγελία στα χέρια μου.

Ν: Το 15% κάθε ΕΠ καταλήγει στον ΕΛΕ. Η ΕΕ γνωρίζει πώς γίνεται η διαχείριση του υπόλοιπου 85%;

Π: Από το συνολικό ποσό ενός ΕΠ αφαιρούνται τα έξοδα για ταξίδια και εξοπλισμούς που μένουν στο ίδρυμα και το 15% αποδίδεται στο ΕΛΕ για χρήση εγκαταστάσεων εξοπλισμών κλπ. Μέχρι στιγμής τα κέρδη από αυτό το 15% χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για υποδομή και εξοπλισμό πχ υπολογιστικό κέντρο, δίκτυο φωνής και δεδομένων. Από εδώ και μπρος σκοπεύουμε να αξιοποιήσουμε τον ΕΛΕ για να καλύψουμε τις ανισότητες μεταξύ των τμημάτων δίνοντας στο καθένα την ευκαιρία να αναπτυχθεί αυτόνομα⁴.

Όπως σας ανέφερα, το προτεινόμενο ΕΠ πρέπει να εγκριθεί από την ΕΕ. Η κατάθεση της πρότασης περιλαμβάνει και οικονομικά στοιχεία όπου αναφέρεται το πώς θα γίνει η διάθεση του ποσού.

Ν: Η ΕΕ αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για έρευνα σε θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος όπως πχ οι πλημμύρες στην Αθήνα;

Π: Αυτό εναπόκειται στους τομείς. Η ΕΕ εκδηλώνει το ενδιαφέρον της για θέματα κοινωνικού χαρακτήρα μέσω των κονδυλίων για ειδικούς στόχους του ΕΛΕ. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε διάθεση ποσού για έρευνα σχετικά με τα ρέματα αναφορικά με τις περυσινές πλημμύρες, το τεχνολογικό πάρκο Λαυρίου, το Πανεπιστήμιο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Αίγυπτο το οποίο τελικά ανέλαβε το Υπουργείο Εξωτερικών, τη συνεργασία με Βαλκανικές χώρες, και την Κάσο με πρωτοβουλία των Τοπογράφων.

Ν: Ο ΕΛΕ χρηματοδοτεί τον εξοπλισμό εργαστηρίων προπτυχιακών μαθημάτων;

Π: Τα χρήματα του ΕΛΕ που διατίθενται για την οργάνωση προπτυχιακών εργαστηρίων καλύπτουν τους μισθούς και τις υπερωρίες των βοηθών και εν γένει των εργαζομένων σε αυτά. Ένα από τα παράπονα του ΕΜΠ είναι ότι ο εξοπλισμός των εργαστηρίων δεν χρηματοδοτείται από την τακτική χρηματοδότηση⁵.

Ν: Πιστεύετε ότι η επιχορηγούμενη έρευνα επηρεάζει το πρόγραμμα σπουδών;

Π: Πιστεύω πως τώρα το επηρεάζει και μάλιστα θετικά, αλλά αν η επιχορηγούμενη έρευνα λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις θα το επηρεάζει αρνητικά. Η έντονα προσανατολισμένη έρευνα σε ένα περιορισμένο επιστημονικό ή και τεχνολογικό τομέα επηρεάζει σαφώς τη διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών. Θα πρέπει η ακαδημαϊκή κοινότητα να είναι σε θέση να φιλτράρει τα μηνύματα που δέχεται προκειμένου να μπορέσει να θέσει τις δικές τις προτεραιότητες.

1. Για να υπάρξει χρηματοδότηση ενός έργου από την κοινότητα απαιτείται από το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος να καλύψει ένα μέρος των εξόδων. Αυτή η συνεισφορά καλείται εθνική συμμετοχή.

2. Για περισσότερες πληροφορίες για τον απολογισμό της ΕΕ απευθυνθείτε στο τμήμα Δημοσίων Σχέσεων για το σχετικό έντυπο.

3. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα χρηματοδοτεί πάνω από το 50% της επιχορηγούμενης έρευνας που γίνεται στο ΕΜΠ.

4. Λεπτομέρειες για τον τρόπο διάθεσης του ΕΛΕ στον προαναφερθέντα απολογισμό της ΕΕ.

5. Πρόκειται για την τακτική χρηματοδότηση του ΕΜΠ από το κράτος

Τη συνέντευξη πήραν και επιμελήθηκαν οι

Γιάννης Ξηρουχάκης ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ (διδάκτωρ τρομάρα μου...) Άλλα άρθρα του Γιώργος Πανοτόπουλος ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ (μη με κοιτάς επίμονα, μιλάς με επιστήμον) Άλλα άρθρα του